Menşe
Nedir?
Menşe bir malın taşıdığı
ekonomik değerin hangi ülkeye ait olduğunu ifade eder. Bu nedenle menşe, bir eşyanın "ekonomik
kimliğidir. " Menşe kuralları da eşyanın hangi ülke menşeli olduğunun
belirlenmesini sağlayan belirli kurallardır.
Menşe kuralları farklı ülkelerden gelen ürünlerin uygulamada farklı
muameleye tabi olması ve ürüne uygulanacak prosedürlerin belirlenmesi açısından
önemlidir.
Menşe kuralları Kyoto
Sözleşmesi'nde “ulusal mevzuat veya uluslararası anlaşmalarla belirlenmiş
ilkelerden hareketle geliştirilmiş ve bir ülke tarafından eşyanın menşesini
tespit etmek amacıyla kullanılan spesifik hükümler” olarak tanımlanmıştır.
Menşe; gümrük
vergilerinin hesaplanabilmesi, kota ve anti-damping önlemleri gibi araçların
uygulanmasının takibi, dış ticaret istatistiklerinin derlenmesi amaçlarıyla
kullanılmaktadır.
Bir eşyanın menşeinin
belirlenmesinde kullanılan iki temel ölçüt bulunmaktadır:
1) Tamamen bir
ülkede elde edilmiş veya üretilmiş eşya:
Tamamen bir ülkede elde edilen veya üretilen eşya,
doğal olarak o ülke menşeli kabul edilir. Örneğin ülkede yetiştirilen canlı
hayvanlar, bitkisel ürünler, ülkede çıkarılan değerli maden ve mineraller vs.
bulunduğu ülke menşelidir.
2) Esaslı Dönüşüm Ölçütü
Eşyanın üretiminde iki ya
da daha fazla ülkenin payı bulunduğunda ise dönüşüm kriterleri uygulanır.
Bunlar şu şekildedir:
●
Malın gümrük tarifesi değişmeli,
●
Katma Değer Kuralı,
●
İki aşamalı esaslı dönüşümden geçmeli,
● Kullanılan tüm ithal girdilerin nihai
ürünün gümrük tarifesinden başka tarifelerde yer almalıdır.
Bir ürünün menşe statüsü
belirlenirken ilk önce o ürünün “tamamen bir ülkede elde edilen” bir ürün
olup olmadığına bakılır. Eğer ürün “tamamen bir ülkede elde edilen” ürün
tanımını karşılıyor ise o ülke menşeli olarak kabul edilir. Eğer ürün “tamamen
bir ülkede elde edilen ürün değil ise, yani üretiminde başka ülkelere ait
girdilerin de kullanıldığı ve o ülkeden ihraç edilecek olan ürünlerde ise, bir
ülkede yapılan üretim faaliyeti sonucunda malın o ülke menşei kazanıp
kazanmadığının belirlenmesi gerekir. Bu durumda yapılan işlem ve işçilik
değerlendirilerek menşe statüsü belirlenir.
Bir
eşyanın hangi ülke menşeli olduğu nasıl belirlenir?
Bir malın hangi ülke
menşeli olduğu belirlenirken o malın alındığı ve satıldığı iki ülke arasındaki
ticarette geçerli olan menşe kurallarına bakılır. İki tür menşe kuralı vardır:
1- Tercihli Menşe Kuralları
2- Tercihli Olmayan Menşe Kuralları
1) Tercihli menşe kuralları
Ürünün ithalatçısı ve
ihracatçısı olan iki ülke arasında bir tercihli ticaret anlaşması varsa eşyanın
menşei o anlaşmada yer alan menşe kuralları esas alınarak belirlenir. Buna
“eşyanın tercihli menşei” denir. Tercihli menşe kurallarını karşılayan bir eşya
için tercihli ticaret anlaşması ile sağlanan vergi muafiyeti veya
indirimlerinden yararlanılabilir.
2)
Tercihli Olmayan Menşe Kuralları
Ürünün ithalatçısı ve
ihracatçısı olan iki ülke arasında bir tercihli ticaret anlaşması yoksa,
eşyanın menşei, ülkelerin ulusal mevzuatında yer alan menşe kuralları esas
alınarak belirlenir. Buna “eşyanın tercihli olmayan menşei” denir.
Gümrük mevzuatına göre
üretimi birden fazla ülkede gerçekleştirilen eşyada menşe tespiti yapılırken
öncelikle eşya tekstil ürünü veya tekstil ürünü dışında kalan ürünler olarak
ayrılır. Daha sonra gümrük mevzuatında belirlenen menşe kurallarına bakılır.
Tercihli
olmayan menşe kuralları, ülkelerin dış ticaret politikasının omurgasını oluşturan
ticaret politikası önlemlerinin gereğince ve etkin bir şekilde
uygulanabilmesini sağlarlar. Tercihsiz menşe kuralları ayrıca ülkelerin dış
ticaretlerinde farklı gümrük tarifesi ya da tarife dışı önlemler uygulaması
sebebiyle ticaretin normal akışının yön değiştirmesini önlemek açısından da
önem taşırlar.
Menşe
Kümülasyonu Nedir?
Menşe kümülasyonu;
uluslararası ticarette ikili veya çok taraflı anlaşmalarla birbirlerine
bağlanmış ülkelerin birbirleri kaynaklı girdileri sınırsız ölçüde
kullanmalarına imkân sağlayan bir sistemdir. Menşe kümülasyonunun amacı
birbirlerine tercihli rejimler tanıyan ülkeler arasındaki ticaretin
arttırılmasını sağlamaktır. İkili kümülasyon, çapraz kümülasyon ve tam
kümülasyon olmak üzere üç çeşidi vardır.
İkili
kümülasyonu
İki ülke arasında
geçerlidir ve sadece bu iki ülke menşeli mallara uygulanır. Bu sistemde
aralarında serbest ticaret anlaşması bulunan iki ülkenin birbirleri menşeli
girdileri kullanmasına izin verilir. Üçüncü ülke menşeli girdiler kullanılması
halinde, bu girdiler esaslı dönüşüme uğramak zorundadır. Örneğin, Türkiye ile
Bosna- Hersek arasında ikili kümülasyon uygulanabilmektedir.
Çapraz
kümülasyon
Çapraz kümülasyon; ikiden
fazla ülkenin tek bir anlaşmaya taraf olduğu ya da birçok ülkenin benzer
anlaşmalarla birbirlerine bağlı oldukları durumlarda, bu ülkelerden herhangi
biri menşeli girdinin nihai ürünün imalatında kullanımına izin verilmesi
anlamına gelir. Pan Avrupa Akdeniz Menşe Kümülasyonu (PAAMK) Sistemi buna
örnektir.
Tam
kümülasyon
Tam kümülasyon da bir
eşyanın menşe statüsü kazanabilmesi için birden fazla taraf ülkede
gerçekleştirilen işçilik veya işlemlerin bir arada değerlendirilmesine olanak
veren kümülasyondur. Örneğin Türkiye, Tunus, Fas ve Cezayir arasında tam
kümülasyon uygulanabilmektedir.
Tüm dünyadaki ithalatçı ve ihracatçılara doğrudan ulaşmak TradeAtlas ile
çok kolay! TradeAtlas, dünyada yer alan 230’dan fazla ülkede 17 milyon
ithalatçı firmaya ait 1,5 milyar konşimento ve sevkiyat detayı verisini
barındıran, global bir ithalatçı ve ihracatçı arama motorudur. TradeAtlas,
global ticaretin daha önemli bir parçası olma yolunda adımlar atmanıza eşlik
etmek üzere yanınızda! Dijitalleşen dünyanın gerisinde kalmayıp global
ekosistemin bir parçası olmak için buraya tıklayarak ücretsiz kaydolabilir ve arama yapabilirsiniz.